KENDİ SEMASINDAKİ TEK YILDIZ: İBN-İ HALDUN

27 Mayıs 1332 tarihinde dünyaya gelen büyük düşünür İbn-i Haldun’un tam ismi, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed Hasen el-Hadrami el-Mağribi et-Tûnisi’dir. İbn-i Haldun Tunus’ta dünyaya gelmiştir. Aile kökeni Yemen’e dayanır. Hayatının önemli bir bölümünü Kuzey Afrika’da geçirmiştir.

İbn-i Haldun’un ismindeki “Haldun” ismi Endülüs’ün fethine katılan ve oraya yerleşen atalarından gelmektedir. Endülüs’ün fethine katılan atalarından Hâlid b. Osman b. Hâni, Endülüs’te saygı ifadesi olarak “Haldun” ismiyle anılmaya başlamıştır. Kendisinden sonra gelen soyu da bu isimle anılmaya devam etmiştir. Haldunoğulları ailesi uzun yıllar İspanya’nın Sevilla bölgesinde yaşadı. Burada köklü bir aile olarak hem toplumsal hem de ilmi gelişmelere katkı sağladılar. Fakat Kastilya kralının bölgeye olan işgali sonrası uzun yıllar yaşadıkları topraklardan göçmek zorunda kaldılar. Göç edecekleri yer ise Kuzey Afrika’nın önemli topraklarından olan Tunus olmuştur.

Tunus’a yerleşen aile, o dönem Tunus’ta hakimiyet kuran Hafsiler’in emri altında bürokraside görev almıştır. Aile, ilmi yönden oldukça donanımlıdır. İbn-i Haldun’un dedesi Hafsi sarayında vezir olarak görev yapıyordu. Babası Muhammed Vabili ise illim ve edebiyat ile uğraşan bir kimseydi. İbn-i Haldun’un ilk öğretmeni babasıdır. Babasının dışında eğitim aldığı isimleri ise şöyledir:

Muhammed b. Şevvâş ez-Zerzâlî, Ahmed b. Kassâr, Muhammed b. Bahr, Muhammed b. Câbir el-Vâdîâşî gibi âlimlerden Arap dili ve edebiyatı konusunda, Muhammed b. Abdullah el-Ceyyânî, İbn Abdüsselâm el-Hevvârî, Muhammed el-Kasîr ve Muhammed b. Süleyman es-Sattî gibi âlimlerden fıkıh, Ebû Muhammed Abdülmüheymin el-Hadramî’den hadis ve siyer, Ahmed ez-Zevâvî’den kıraat, Muhammed b. İbrâhim el-Âbilî’den fıkıh usulü, kelâm, mantık, felsefe ve matematik dersleri aldı.

İbn-i Haldun, henüz 17 yaşındayken veba salgını yüzünden bütün ailesini kaybetti.

Eğitim hayatı bitince ilkin sarayda yazman olarak görev yapmaya başladı. Yalnız bu görevinden dört yıl sonra Tunus işgal edildi. Böylece Fas’a göç etti. Fas’ta İbn-i Tafragin’in yazmanlık görevine devam etti. Tunus, Fas ve Endülüs üçgeninde bürokrasi işleri devam etti. Tabi ki bu sürede işlerinin dışında kütüphanelerde özel ilmi çalışmalarını devam ettiriyordu. Aynı zamanda dönemin önemli ilim adamlarından dersler almaya devam etti. Kuzey Afrika’da geçirdiği bu dönemlerde göçebe Arap kabilelerini gözlemleme fırsatı buldu. Bir süre Beni Arif kabilesinin içinde yaşadı ve bu zaman diliminde İbn-i Selame Kalesi’nde kalmaya başladı. Burada tam dört sene geçirdi. İber tarihi üzerine çalışıyordu. Çalışmalarının ilk nüshaları ünlü “Mukkaddime” isimli eserinin ilk müsveddeleriydi. Bu çalışmalarını yürütürken yıl 1377’ydi.

İbn-i Haldun, hayatının ilk yirmi yılını Tunus, altı yılını Cezayir, Fas ve Endülüs’te geçirdikten sonra eserleri be özellikle de “Mukkaddime” isimli eseriyle ismi duyulan bir ilim adamına dönüşmüştü. Hayatının son bölümünü ise Mısır’da geçirdi. Mısır hakkında şöyle bir sözü vardır:

“Burayı görmeyen, İslam’ın gücünü anlayamaz.”

Mısır’da müderrislik ve kadılık görevlerinde bulundu. 1406 yılında Kahire’de görev yaparken vefat etti.

İbn-i Haldun hem batılı hem de doğulu birçok düşünür tarafından modern tarihçiliğin öncü ve sosyoloji biliminin babası olarak anılır. Döneminde kaleme aldığı birçok tespit ve yorum günümüzün sosyolojisi için hâlâ oldukça ciddi bir ağırlık taşımaktadır.

İbn-i Haldun’un söylediği bazı önemli sözleri şöyledir:

• Adaletsizlik, medeniyeti mahveder.
• Mağluplar, galipleri taklit ederler.
• İnsan, alışkanlıklarının çocuğudur.
• Gayri memnunlar medeniyet kuramazlar.
• İnsanı, açlık öldürmez, alıştığı tokluk öldürür.
• İlim bir kuyu, tartışma ise onun kovası gibidir.
• Merhamet, masum olduğu için her kalbe misafir olmaz.
• Devletler de tıpkı insanlar gibi doğar, büyür, yaşlanır ve ölürler.
• Barbarlar savaşla yenip fetheder, medeniyetse sulhla fethedeni, fetheder.